Topsector Logistiek zet in op emissiereducties met Mobiele Werktuigen en Bouwlogistiek

Binnen het nationale programma Schoon en Emissieloos Bouwen focust de Topsector Logistiek zich op emissiereducties in de bouw door de inzet van slimme en duurzame bouwlogistiek en emissievrije bouwplaatsen. ‘Als we naar prefab kijken is logistiek cruciaal: van energielogistiek en ketenaansturing tot data-integratie en een gebiedsgerichte aanpak. Hoe ga je dat op grote schaal aanpakken en organiseren?’

“Voor mij zit de uitdaging bij prefab vooral in de opschalingsvraagstukken”, vertelt Niels Sneek, Programmamanager bij TKI Dinalog. Dit onderzoeksinstituut is samen met Connekt binnen de Topsector Logistiek verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van het SEB-deelprogramma Mobiele Werktuigen en Bouwlogistiek.

“Het Ministerie van BZK heeft in de Nationale Woon- en Bouwagenda als doelstelling dat in 2030 de helft van de jaarlijkse woningbouwproductie via circulaire en industriële bouwmethoden gerealiseerd wordt. Dat vraagt om het ontwikkelen van nieuwe kennis en het opschalen en doorvertalen naar werkende supply chains. Daarom verwacht ik dat logistiek een cruciale rol gaat spelen in het succes van industrieel bouwen in Nederland.”

Meer dan materiaalkeuzes

Leon Simons, Programmamanager bij Connekt, deelt die mening. “Buiten de materiaalkeuzes zijn er bij prefab nog heel veel andere keuzes te maken. Van energielogistiek en ketenaansturing, tot data-integratie en een gebiedsgerichte aanpak. Hoe ga je dat aanpakken?”

Niels Sneek vult aan: “In 2021 hebben we de basis gelegd voor Mobiele Werktuigen en Bouwlogistiek, toen nog als Kennis en Innovatieprogramma. Dat heeft een vervolg gekregen met dit Kennis-, Opschaling- en Praktijkervaringsprogramma (KOP). Alles wat we doen is gericht op onderzoek, implementatie en opschaling, waarbij de opgedane kennis en praktijkervaring zo snel mogelijk terugvloeien naar de bouw, overheden en onderwijs en opleiding. Het programma draait om vier thema’s, afgekort met ‘EACH’ (zie kader, red.). Bij elk van deze thema’s pakken we praktische korte termijn vraagstukken aan, en dragen we bij aan kennisontwikkeling voor de lange termijn.”

Praktijk- versus modelemissies

De living labs binnen dit programma leveren veel waardevolle praktijkervaringen en inzichten op over logistieke uitdagingen binnen de bouw.

Leon Simons: “In de living labs rond emissies meten we bijvoorbeeld van honderden machines de praktijkemissies. Samen met TNO hebben we nu voor stikstof een standaard meetmethode ontwikkeld, voor zowel voertuigen als mobiele werktuigen. Daaruit blijkt dat praktijkemissies sterk afwijken van modellen als AERIUS. Die meetgegevens zijn waardevol voor ons data lab, waarmee we bouwen aan een betrouwbaar, onafhankelijk data warehouse.”

Energie als planningsvariabele

Bij de elektrificatie van bouwmaterieel blijkt vooral het managen van de energielogistiek een flinke uitdaging. Leon Simons: “Het gebruiken van ZE (Zero Emission, red.) materieel heeft allerlei neveneffecten. Hoe krijg je bijvoorbeeld een aansluiting op de bouwplaats in tijden van netcongestie? Energie wordt zo ineens een belangrijke planningsvariabele. Ook veiligheid speelt een rol bij het verplaatsen en opslaan van batterijen. Daarom werken we nu bijvoorbeeld aan een cursus veilig werken met elektrisch materieel op de bouwplaats. Dat is het mooie van de opzet van ons programma: we kunnen direct op hiaten in kennis en vragen vanuit de praktijk inspelen.”

Gebiedsgerichte aanpak

Een ander logistiek issue waar vooral nieuwbouw mee kampt is de complexiteit van grootschalige gebiedsontwikkeling. Simons: “In een stad als Utrecht spelen zo’n 45 verschillende bouwprojecten tegelijkertijd. Al die projecten hebben invloed op een toch al drukke stedelijke regio, en op elkaar. Daarom testen we binnen dit programma een gebiedsgerichte aanpak. Daarbij leggen we die 45 projecten over elkaar heen waardoor de totale impact op dat gebied inzichtelijk wordt gemaakt.”

“De vraag is vervolgens: wie pakt de regie?”, merkt Niels Sneek op. “Hier zien we dat zowel provinciale als lokale overheden hierin een belangrijke rol hebben om duurzame, schone logistiek te realiseren voor die bouwopgave.”

Data geen doel op zich

Digitalisering en data-integratie is een ander veelbesproken thema in de bouwlogistiek dat dit programma adresseert. Niels Sneek: “De noodzaak om datagedreven te gaan werken in de keten wordt steeds duidelijker. Wij herkennen de behoefte die ontstaat in de bouw, want die zag je circa twintig jaar geleden ook in de transportsector. Op het moment dat je in ketens gaat denken en werken, moet je informatie gaan uitwisselen.”

Leon Simons: “Dat moet uiteraard veilig en daarom werken we bijvoorbeeld aan een de Basis Data Infrastructuur: een virtueel netwerk dat de uitwisseling van data tussen partijen in een keten automatiseert en vergemakkelijkt. Dit zorgt ervoor dat de juiste data, op het juiste moment, bij de juiste persoon terechtkomt. Daarmee zijn we nu ook aan het testen in de bouw. Tegelijkertijd merk ik dat data delen en digitaliseren soms een doel op zich dreigt te worden, maar dan schiet het zijn doel juist voorbij.”

Complete keten onder de loep

Het programma richt zich ook op assemblage en ketenlogistiek, waar veel raakvlakken zitten met de programmalijn Prefab. Leon Simons: “We nemen daarbij verschillende vormen van modulair bouwen onder de loep en bekijken de impact op emissies voor de complete logistieke keten. Prefab is ideaal voor het bouwen in stikstofgevoelige gebieden, omdat je een deel van de stikstofuitstoot verplaatst naar de fabriek. De bouwplaats wordt dan een assemblageplaats, en logistiek speelt daarbij een belangrijke rol. Maar in onze living labs kijken we bewust verder dan alleen die bouwplaats. Voor elke prefab oplossing willen we zien wat er in de totale keten gebeurt, om zo emissies te kunnen beperken. Daarbij kijken wij nadrukkelijk ook naar de toekomst: wat worden de standaarden in geïndustrialiseerde bouw en welke logistieke patronen en – infrastructuur horen daarbij? Daarin zijn we complementair aan het Prefab-programma.”

Interessant voor Prefab-partners

Voor partners uit de Prefab lijn kan het programma van Topsector Logistiek dus ook interessant zijn, denkt Niels Sneek. “Ik kan me voorstellen dat er vragen zijn over de ketenregie met betrekking tot bepaalde prefabstandaarden. Stel, je gaat steeds meer naar modulaire bouw. Dan spelen life cycle en kostenanalyses over alle materialen in die modules een rol. Dan praat je ook over logistieke functies met een enorme databehoefte. Hoe stuur je een modulaire keten aan, en welke data zijn daarvoor nodig? Maar ook vraagstukken over de impact van materiaalstromen voor circulaire bouwlogistiek passen heel goed in ons programma. Uiteindelijk willen we toewerken naar een veerkrachtige en toekomstbestendige bouwlogistiek. Gelukkig zien we binnen de bouw steeds meer erkenning dat er geïnvesteerd moet worden in logistieke kennis.”