Project Double Top level

Optoppen wordt vaak gezien als een laagdrempelige manier om snel extra woningen toe te voegen in stedelijke gebieden. Helemaal aantrekkelijk wordt het als dat ook nog eens duurzaam kan. Binnen de Programmalijn Prefab ontwikkelen Emergo, KlokGroep en Pultrum Rijssen daarom een houten, biobased optopconcept. Slimme, emissieloze logistiek speelt daarin een sleutelrol. Het project levert waardevolle inzichten op die bovendien breder toepasbaar zijn in de prefab bouw.

Volgens schattingen kunnen tot 2030 zo’n 100.000 woningen worden toegevoegd in steden, simpelweg door bestaande gebouwen op te toppen. Het lijkt dé oplossing voor stedelijke gebieden waar de woningnood het grootst is en de ruimte het schaarst.

“Zeker toen de aanvraag liep, wezen veel rapporten op de kansen van optoppen,” vertelt Tobias Borst, Conceptmanager bij Emergo en verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het modulaire houten bouwsysteem Premodu. “We wilden graag onderzoeken hoe ons systeem zich leent voor optoppen. Tegelijkertijd zagen we het als kans om het concept verder te verbeteren: denk aan de toepassing van biobased isolatiematerialen in een industrieel proces, maar ook aan de mogelijkheden van emissieloos transport en een emissieloze bouwplaats.”

‘Prefab is vooral logistieke uitdaging’

Deze doelstellingen vormen het vertrekpunt van project Double Top Level, waarin Emergo samenwerkt met vaste transporteur Pultrum, bouwpartner KlokGroep en kennispartner TNO. Een belangrijk speerpunt: het optimaliseren van de logistiek.

“In onze ogen is prefab bouwen vooral een logistieke uitdaging,” legt Tobias Borst uit. “De bouwtechnische puzzel moet je in het ontwerp al hebben opgelost.”

In de prefab-fabriek in Almelo produceert Emergo al wanden, daken, gevels en zelfs complete modulaire woningen. “Het assembleren doen we bewust met de hand, om flexibel te blijven”, zegt Borst. “Maar alles eromheen – van materiaalinvoer tot transport naar de bouwplaats – is zo efficiënt mogelijk georganiseerd.”

Volledige logistiek onder de loep

Naast de fabriek in Almelo is inmiddels een tijdelijk straatje verrezen met prefab woningen en twee prototypes van het nieuwe optopconcept.
“We hebben die prototypes bewust gebouwd om te leren van het hele proces”, vertelt Borst. “En natuurlijk om het eindresultaat goed te kunnen beoordelen.” De ontwikkeling van het concept bood Emergo en de projectpartners de kans om de volledige logistiek onder de loep te nemen—met oog voor efficiëntie én emissiereductie.

“Het begint al bij de just-in-time levering van basismaterialen”, legt Borst uit. “Onze leveranciers leveren voor meerdere projecten tegelijk, waardoor ze hun vrachtwagens optimaal benutten. De productie doen we handmatig, maar alle materialen, details en aansluitingen zijn zoveel mogelijk gestandaardiseerd. Doordat we grotendeels werken met hout en andere hernieuwbare materialen, reduceren we automatisch CO₂. Bovendien werken we alles in 3D uit tot in detail. Daardoor is het hele proces met onze leveranciers strak georganiseerd: met minder afval, minder faalkosten, en minder materiaalverlies door breuk of fouten. Dat tikt echt aan.”

‘Geen vijftig maar vijf man op de bouwplaats’

De kant-en-klare modules worden inclusief montagematerialen en toebehoren in één keer naar de bouwplaats vervoerd, om losse transporten te vermijden. Tegelijk wordt gekeken hoe ook het transport en de bouwplaats zelf emissieloos kunnen worden ingericht. “Pultrum rijdt al deels met elektrische trucks en voertuigen op HVO, een soort biodiesel”, vertelt Borst. “En KlokGroep werkt aan een volledig elektrische bouwketen, met zonnepanelen en accu-opslag om materieel op te laden.” De grootste emissiewinst zit echter in het plaatsingsproces van de modules. “Bij traditioneel optoppen breng je alle losse materialen apart naar de bouwplaats, waar je het appartement handmatig opbouwt. Wij leveren in één keer een complete module aan, die met één kraan in één hijsbeweging op het dak wordt geplaatst. Waar je vroeger misschien vijftig mensen op een project had rondlopen, zijn dat er nu hooguit vijf. Het aantal vervoersbewegingen daalt daarmee exponentieel – en dat scheelt enorm in uitstoot.”

‘70% emissiereductie is realistisch’

Volgens een inschatting van TNO met de Bouwemissietool kan prefab optoppen tot wel 70% emissiereductie opleveren ten opzichte van traditioneel bouwen. De definitieve berekening volgt eind dit jaar, maar volgens Tobias Borst is die prognose realistisch. “Een van de grote uitdagingen blijft het gewicht van de appartementen”, legt hij uit. “Je bouwt op bestaande funderingen, die vaak niet ontworpen zijn voor extra etages. Bovendien sommige biobased materialen zijn zwaarder dan traditionele, dus daar moeten we nog aan werken.” Naast bouwtechnische uitdagingen spelen ook andere factoren bij het optoppen een rol. “Bij een woningcorporatie kun je vaak snel schakelen, maar een hele VvE meekrijgen is lastig. Ook het overvolle elektriciteitsnet kan roet in het eten gooien, net als parkeernormen die vragen om extra parkeerplekken. Dat lijken details, maar ze kunnen projecten echt blokkeren. Het speelveld is kleiner en complexer dan vooraf gedacht. Natuurlijk moeten we elke kans grijpen om het woningtekort aan te pakken, maar ik verwacht niet dat optoppen dé quick win wordt waarmee we in korte tijd massaal woningen kunnen realiseren.”

‘Ervaringen zijn breder toepasbaar’

Ondanks deze uitdagingen is Borst optimistisch over de eerste resultaten van dit project. “Kijk: de ervaringen die we met dit optopconcept opdoen, zijn natuurlijk ook breder toepasbaar. Veel van wat we nu ontwikkelen, nemen we dus ook mee in onze modulaire grondgebonden woningen en appartementen. En datzelfde geldt voor onze projectpartners. KlokGroep past de emissieloze bouwplaats en het gebruik van biobased materialen ook breder toe. Pultrum vervoert niet alleen voor ons, maar ook voor andere modulaire bouwers. Zo creëer je een bredere schaal waarop je echt impact kunt maken.”